शेयर बजार: विश्व इतिहास, नेपालमा विकास यात्रा, र आर्थिक स्वतन्त्रताको सम्भावना।

१. शेयर बजार भनेको के हो?

शेयर बजार भनेको सार्वजनिक रूपमा व्यापार योग्य कम्पनीहरूका शेयर (अंश प्रमाणपत्र) हरू खरिद–विक्रि गर्न मिल्ने, नियमन तथा संरचना भएको वित्तीय बजार हो। यसमा लगानीकर्ताहरूले कुनै कम्पनीमा साझेदारी गरेर त्यस कम्पनीको नाफा वा नोक्सानमा सहभागी हुन सक्छन्। यसले कम्पनीलाई पूँजी संकलन गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ भने लगानीकर्तालाई पनि संपत्ति निर्माणको अवसर प्रदान गर्छ।

२. शेयर बजारको इतिहास (विश्वभर)

• आधुनिक शेयर बजारको सुरुआत सन् १६०२ मा नेदरल्यान्ड्सको डच ईस्ट इन्डिया कम्पनी (VOC) ले पहिलोपटक सार्वजनिक रूपमा शेयर निर्गत गरेपछि भयो, जसले विश्वकै सबैभन्दा पुरानो शेयर बजारको ढाँचा बनायो।

• त्यसपछि एम्स्टर्डम स्टक एक्स्चेन्ज (Bourse) ले नियमित शेयर कारोबारको सुविधा प्रदान गर्न थाल्यो।

• अन्य मुलुकहरूमा क्रमबद्ध रूपमा शेयर बजार स्थापना भए– जस्तै पेरिस (१७२४), फिलाडेल्फिया (१७९०), लन्डन (१८०१), मिलान (१८०८), फ्रैंकफर्ट (१८२०), म्याड्रिड (१८३१) र टोरन्टो (१८६१)।

• अमेरिकामा न्यूयोर्क स्टक एक्सचेन्ज (NYSE) को औपचारिक आरम्भ १७९२ मे १७ मा "बटनवूड एग्रीमेन्ट" मार्फत भयो। यो अनुबंधले विश्वास र नियमन आधारित कारोबारको नींव तयार पारेको थियो।

३. नेपालमा शेयर बजारको विकास यात्रा

• पहिलोपटक नेपाली शेयर निर्गमन Biratnagar Jute Mills र Nepal Bank Limited ले सन् १९३७ (1995 BS) मा गरे।

• Securities Exchange Center (SEC) को स्थापना सन् १९७६ (2033 BS) मा भयो।

• त्यसपछि, सन् १९९३ (2050 BS) मा SEC लाई Nepal Stock Exchange (NEPSE) मा रूपान्तरण गरियो र यसको व्यापारिक फर्श 1994 जनवरी 13 (29 Poush 2050) मा उद्घाटन भयो।

• त्यसै वर्ष Securities Board of Nepal (SEBON) को स्थापना पनि भयो।

• पछि, २०६३–६७ BS सम्ममा कम्प्युटराइज्ड ट्रेडिङ, Central Depository System (CDS), Demat, online trading (Mero Share, C-ASBA) जस्ता प्रविधिगत सुधारहरू क्रमशः लागू भए।

४. नेपाली जनताका लागि शेयर बजारको भूमिका र सम्भावना

प्रमुख फाइदा:

1. पुनरावृत्ति हुने आयको स्रोत

– लाभांश तथा पूँजी वृद्धिबाट नियमित आम्दानी सिर्जना।

2. पूँजी वृद्धिको अवसर

– कम्पनीको विकाससँगै शेयर मूल्य बढेर लाभ।

3. वित्तीय सचेतना

– जोखिम व्यवस्थापन, वित्तीय योजना र लगानी बोध विकास।

4. दीर्घकालीन सम्पत्ति निर्माण

– शिक्षा, आकर्षक व्याजदर र समयसँगै वृद्धि।

5. रोजगारी सिर्जना

– ब्रोकरेज, म्युचुअल फण्ड, वित्तीय सेवा क्षेत्रमा कामको अवसर।

५. निष्कर्ष

शेयर बजार केवल शेयर किनबेचको स्थान मात्र होइन। यो आर्थिक अवसर र आर्थिक स्वतन्त्रताको साधन हो। यदि नेपालीहरूले सही जानकारी, अनुशासन र दीर्घकालीन दृष्टिकोणसँग लगानी गर्न थाल्यो भने, व्यक्तिगत मात्र होइन राष्ट्रिय अर्थतन्त्र पनि सबल हुनेछ। वित्तीय शिक्षा र नियमित सीमित लगानीबाट आर्थिक स्वतन्त्रता मात्र सपना होइन,वास्तविकता बन्न सक्छ |